ભગવદ્ ગીતાની યથાર્થ સમજ

શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા એક અત્યંત ગહન ગ્રંથ છે. રણભૂમિ ઉપર પોતાના ભાઈઓ, કાકા, મામા, ગુરુ વગેરેને સામા પક્ષે ઊભેલા જોઈને, તેમને મારી નાખવાના વિચારથી અર્જુન અત્યંત હતપ્રભ થઈ ગયા હતા. તેમને યુદ્ધ કરવા માટે ઊભા કરવા અર્થે શ્રીકૃષ્ણ ભગવાને જે જ્ઞાન આપ્યું તે ભગવદ્ ગીતા તરીકે ઓળખાયું.

હજારો વર્ષો પછી આજે ભગવદ્ ગીતાના જુદા જુદા અર્થઘટન થયા છે, પણ શ્રીકૃષ્ણ ભગવાનના હૃદયની વાત યથાર્થ રીતે ભાગ્યે જ કોઈ સમજી શક્યું છે. જેમ નવી જનરેશન, પચ્ચીસ-ત્રીસ વર્ષના અંતરે જૂની જનરેશનના આશયને નથી સમજી શકતી, તો હજારો વર્ષો પહેલાંનો શ્રીકૃષ્ણ ભગવાનનો આશય આપણે આજે કઈ રીતે સમજી શકીએ?

શ્રીકૃષ્ણ ભગવાને ભગવદ્ ગીતામાં ભગવાન અર્જુનને સારરૂપે એટલું જ કહ્યું છે કે, તું જેને મારવાની વાત કરે છે, તે દેહ વિનાશી છે અને આત્મા અવિનાશી છે, “આત્મવત્ સર્વભૂતેષુ”, એટલે કે, સર્વ જીવને આત્મરૂપે જો. અર્જુન, તું મને કૃષ્ણ નહીં, અવિનાશી સ્વરૂપે ઓળખ! હું નિત્ય છું, શાશ્વત છું, અવિનાશી છું, પ્રકૃતિ સ્વરૂપ મારું નથી. શ્રીકૃષ્ણ ભગવાને સમજાવ્યું કે, મનુષ્ય અજ્ઞાન દશામાં પ્રકૃતિમય રહે છે, મોહથી અહંકાર કરે છે, ખરાબ કર્મ બાંધી અધોગતિમાં જાય છે. જ્યારે મનુષ્ય આત્માને ઓળખે છે, આત્મજ્ઞાનને પામે છે, પ્રકૃતિથી છૂટો પડે છે, ત્યારે તે અવિનાશી પદને, મોક્ષપદને વરે છે. પછી તે જન્મ-મરણના ફેરામાં ફરી નથી ફસાતો.

ભગવદ્ ગીતામાં જુદા જુદા ફોડ મૂક્યા છે, જેમાં પહેલી વખત સમજીએ તો વિરોધાભાસ લાગી શકે. જેમ કે, એક તરફ શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન એમ કહે છે કે પરમાત્મા જ જગતનું સંચાલન કરનારા છે, કર્તાહર્તા-ભોક્તા છે. પ્રકૃતિનું સર્જન, વિનાશ બધું જ મારા હાથમાં છે. જ્યારે બીજી બાજુ એમ પણ કહે છે કે મનુષ્યના કર્તાપણામાં, કર્મમાં, કર્મફળમાં પ્રભુ દખલ કરતા જ નથી, જગત સ્વભાવથી જ ચાલે છે. એક તરફ તેમણે સાત્ત્વિક, રાજસી અને તામસી એમ ત્રિગુણ ધરાવતી પ્રકૃતિનું વિસ્તૃત વર્ણન કર્યું છે. તો બીજી બાજુ એમ પણ કહ્યું છે કે આત્મા તો ત્રિગુણાત્મક પ્રકૃતિથી પર છે. એક તરફ એમણે અર્જુનને એમ કહ્યું છે કે તું ક્ષત્રિય છે, લડ્યા વગર રહેવાનો નથી. તો બીજી બાજુ તામસી પ્રકૃતિ જે બીજાને દુઃખ આપે છે તે અધોગતિમાં લઈ જાય છે એમ પણ કહ્યું છે. એક બાજુ શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન અર્જુનને કહે છે કે તું આસક્તિ વગરનો થા, કર્તુત્વનું અભિમાન ન કરીશ, કામના રાખીશ નહીં. પછી આગળ એમ પણ કહે છે કે, આત્મા કંઈ કરતો જ નથી અને એવું જેને શ્રદ્ધામાં બેઠું છે તે મોક્ષે જાય છે. જ્યારે આત્મા કરે છે એવું જે માને છે એ કર્મ બાંધીને ચાર ગતિમાં ભટકે છે.

ભગવદ્ ગીતામાં ફક્ત અર્જુનના વિષાદને દૂર કરવા પૂરતી વાત હતી. શ્રીકૃષ્ણ ભગવાને અર્જુનને આપેલો “તું લડ” એ ઉપદેશ એકાંતે નહોતો. આજે આપણે એનું અર્થઘટન એવું કરીએ કે, “મારા કુટુંબવાળા મને પૈસા નથી આપતા, હું પણ કોર્ટમાં કેસ લડીશ.” તો એ યોગ્ય નથી. શ્રીકૃષ્ણ ભગવાને તો એમ પણ કહ્યું છે કે “તું આત્માને ઓળખ”, પણ એ વાત આપણે ગ્રહણ ન કરી શક્યા. તેમણે કહ્યું કે, “જ્ઞાની એ જ મારો આત્મા છે, તું જ્ઞાનીના શરણે જા.” પણ એ વાતનું મહત્ત્વ જ ના રહ્યું.

હજારો અજ્ઞાનીઓ એક પુસ્તકના હજાર અર્થઘટન કરી શકે. પણ લાખો જ્ઞાનીઓનો મત એક જ હોય, તેમાં વિરોધાભાસ ના હોય. જ્ઞાની પુરુષ, જે ભગવદ્ ગીતાની ગહનતાનો તાગ મેળવીને બેઠા છે, તે જ આપણને શ્રીકૃષ્ણ ભગવાનના હૃદયની વાત સમજાવી શકે. ભગવદ્ ગીતાના સમગ્ર ફોડ યથાર્થ સમજીએ તો વિરોધાભાસ નથી રહેતો. તે સમજવા માટેની સમ્યક્ સમજણ આપણને પરમ પૂજ્ય દાદા ભગવાન પાસેથી અહીં પ્રાપ્ત થાય છે.

ગીતાનો મર્મ જ્ઞાનીની દ્રષ્ટિએ

ગીતામાં 'આત્મા તત્ત્વ' માટે 'હું' શબ્દ વપરાયો છે. એ સિવાય બધો અનાત્મા વિભાગ. આત્મા પ્રાપ્ત થયો છે તેવા જ્ઞાની તમને ભેદ પાડી આપે ત્યારે આત્મા અને અનાત્માની ઓળખાણ થાય.

Spiritual Quotes

અમે તમને 'સ્વરૂપ જ્ઞાન' આપ્યું તે પછી તમને જે દશા ઉત્પન્ન થઇ છે તે કૃષ્ણ ભગવાને કહેલી 'સ્થિતપ્રજ્ઞ' દશા કરતાં ઘણી ઊંચી દશા છે. આ તો 'પ્રજ્ઞા' કહેવાય!! તેનાથી રાગ-દ્વેષને નીંદી નાખવાના.
કૃષ્ણ ભગવાને કહ્યું કે, 'સ્વરૂપનો ધર્મ પાળે તે સ્વધર્મ છે અને આ અગિયારસ કરે કે બીજું કાંઇ કરે તે તો પરાયો ધર્મ છે, એમાં સ્વરૂપ ન હોય.'
'પોતાનો આત્મા એ કૃષ્ણ છે' એમ સમજાય, એની ઓળખાણ થાય તો જ સ્વધર્મ પળાય.
કૃષ્ણ તો કેટલું કેટલું કહી ગયા કે, 'પ્રાપ્તને ભોગવ, અપ્રાપ્તની ચિંતા ના કરીશ.' અત્યારે આ જમવાનો થાળ સામે આવ્યો છે, એ પ્રાપ્ત સંયોગ છે.
કૃષ્ણ તો નરમાંથી નારાયણ થયેલા, જ્ઞાની હતા.
'જ્ઞાની પુરુષ તમારાં અનંતકાળનાં પાપોનો ગોટો વાળીને ભસ્મીભૂત કરી આપે,' એમ કૃષ્ણ ભગવાને કહ્યું છે. એકલાં પાપો બાળી આપે એટલું નહીં, પણ જોડે જોડે તેમને દિવ્યચક્ષુ આપે અને સ્વરૂપનું લક્ષ બેસાડી આપે ! એ અક્રમ માર્ગના 'જ્ઞાની પુરુષ' 'ન ભૂતો ન ભવિષ્યતિ' એવા પ્રગટ છે, એ છે ત્યાં સુધી કામ કાઢી લો!
ભગવાન કહે છે, દ્વેષ ઉપકારી છે. પ્રેમ-રાગ કદી નહીં છૂટે. આખું જગત પ્રેમપરિષહમાં ફસાયું છે. માટે જાળીએ રહીને જે'શ્રીકૃષ્ણ કહીને છૂટી જજો.