કઈ રીતે બોલવું જોઇએ જેથી બાળકો તમને અસરકારક રીતે સાંભળે?

ઘણા પેરેન્ટ્સ એવી ફરિયાદ કરતા હોય છે કે તેમના બાળકો તેમનું સાંભળતા નથી. જ્યારે ફોન ઉપર સામી વ્યક્તિ તમે શું કહો છો તે સાંભળે જ નહીં, તો તમે શું કરશો? શું તમે એવો પ્રયાસ નહીં કરો કે જેથી સામી વ્યક્તિ તમને સાંભળે? એ જ રીતે જ્યારે બાળકોને તમારું સાંભળવાનું આવે છે, ત્યારે તેમને આવું જ થાય છે; તમારે એ જાણી લેવું જોઈએ કે બાળકો સાથે કઈ રીતે વાત કરવી, જેથી તેઓ તમને સાંભળે.

રોજની વાતચીતો જેમ કે, શાળાએથી આવ્યા પછી હોમવર્કની વાતો, શાળાની બીજી વાતો ખૂબ જ મહત્ત્વની હોય છે. આપણે આ વાતચીતો વિવાદમાં ન પરિણમે એવું ઈચ્છતા હોઈએ છીએ. આપણે એવું મુખ્ય બટન દબાવી રાખવું જોઈએ કે આપણા શબ્દો તેમને દુ:ખ ન પહોંચાડે. દિવસની શરૂઆત પ્રેમાળ શબ્દોથી કરો. બાળકો આપણા આશ્રિત છે. તેઓ અહીં આપણા પ્રેમ અને હૂંફ માટે છે.

આદેશાત્મક શબ્દોથી બાળકોમાં ચીડ ઉત્પન્ન થાય છે, જેમ કે, “આ કર ને પેલું કર અથવા આ ન કર.” એવું ધ્યાનમાં રાખો કે, જ્યારે તમારે બોસ કે તમારા ધણી નીચે કામ કરવું પડે છે, જે તમારી પાછળ આખો વખત બૂમો પાડ્યા કરે કે, ‘આ પૂરું કરો, જલદી કરો, તારે કાયમ મોડું જ થાય છે, તમારા કામમાં કાંઈ ઠેકાણા જ નથી હોતા...’ તો તમને કેવું અપમાનજનક લાગે છે. તમારું બાળક નાનું છે, પરંતુ તેની પાસે સ્વતંત્ર ઈચ્છાશક્તિ અને તેની પસંદ મુજબ કરવાની સ્વતંત્રતા છે.

આ ધ્યાનમાં રાખો કે, જ્યારે તમને તમારા બોસ, મિત્રો અથવા પરિવાર તરફથી કોઈ પ્રશંસા મળે છે, ત્યારે તમને કેટલી ખુશી થાય છે. તેથી જ તમે દરરોજ તમારા બાળકની નાની નાની વસ્તુઓ બાબતે પ્રશંસા કરો અને તેને પ્રોત્સાહિત કરો.

તમારે તમારી દરરોજની સ્થિતિનું અવલોકન કરવું જોઈએ અને તેમાં સમાધાન લેવું જોઈએ:

• જ્યારે બાળક ઘરે આવે, ત્યારે તેની સાથે વાતો કરો, ‘લાગે છે કે તું ખૂબ થાકી ગયો લાગે છે, થોડું ખાઈ-પી લે.’ તેને હોમવર્ક અને બીજી વસ્તુઓ કરવાનું યાદ કરાવવાને બદલે, તેને જે ગમે છે તે વસ્તુઓ વિશે વાતો કરો, જેમ કે, તેના મિત્રો વિશે, ગેમ્સ વિશે... આ બાળકો સાથેની મિત્રતા વિશેની ટીપ છે, જે તમને બાળકો સાંભળે તે રીતે વાત કરવામાં ઉપયોગી થશે. તેને ઉત્સાહિત કરી શકાય તે રીતે તેમને જે બાબતોમાં રસ છે, એ વિશે વાતો કરો અને એમની સાથે અગત્યનો સમય પસાર કરો.સૌથી શ્રેષ્ઠ વસ્તુ જે તમારા બાળકને આપી શકો, તે તેની સાથે તમે તમારો સમય એમની સાથે પસાર કરો તે છે. તમારે તમારા બાળકના જુદા જુદા પાસાઓનો ખ્યાલ મેળવવો જોઈએ અને તમારા બાળકમાં જ એક નવો મિત્ર શોધવો જોઈએ.
• ભણવા બેસવા માટેનોએક ચોક્કસ સમય નક્કી કરવો જોઈએ અને તે પ્રેમાળ શબ્દો સાથે તેને સમજાવવું જોઈએ. એકની એક વસ્તુ તેને વારંવાર ન કહેવી જોઈએ. તે એવું દર્શાવે છે કે તમને તેનામાં વિશ્વાસ નથી. ઘણી વખત હોમવર્ક ન કરવાને કારણે જે પરિણામ આવે તે તેને ભોગવવા દો. કોઈ પણ વસ્તુનો પહેલા અનુભવ કરવાથી જે શીખ મળે છે, તે તેને બીજી રીતો કરતા જલદી શીખવા મળશે.
• તમારા ચહેરા પરની ઠંડક કે શાંતિ ગુમાવ્યા વિના કહો, જેમ કે, 'એકવાર તમારું બ્રશિંગ અને સ્નાન થઈ જાય પછી આપણે નાસ્તો કરીશું. અથવા તમે તમારા મોબાઇલમાં એક નજર નાખી શકો છો.'
• તેને શું કહેવા માગો છો તે માટેના જુદી જુદી રીતો શોધો, જેમ કે, ‘પહેલા જલદી ભણવા બેસી જા, તેથી સાંજે તું તારા મિત્રો સાથે રમી શકે અથવા ટી.વી. જોઈ શકે.’
• તમે તમારા બાળકને કપડાં ઉપાડવાનું કહી શકો, પરંતુકોઈ પણ દબાણ વિના સામાન્ય અવાજે અને કોઈ બીજા શબ્દો વાપર્યા વિના જેમ કે, ‘એક જ વસ્તુ મારે તમને કેટલી વખત કહેવી પડશે!’ અથવા ‘તમે લોકો ક્યારેય મને સાંભળતા જ નથી!’ કેટલાક દિવસો સુધી તમારે જાતે જ તેના કપડાં મૂકવા પડે, પણ પછી એક વખત પ્રેમથી તેમને કહેવું.
• સકારાત્મક (પોઝિટિવ) શબ્દો વ્યક્તિને ઉત્સાહિત કરે છે. સકારાત્મક શબ્દોમાં સુખના સ્પંદનો હોય છે. તેથી, તેમની સારી બાજુને પ્રોત્સાહિત કરો અને ખરાબ બાજુને ધ્યાનમાં ન લો. એટલે કે, તમે ઈચ્છો છો એવું તે કરે, તો તેની પ્રશંસા કરો. બાળકો તમને સાંભળે તે રીતે વાત કરવાનું શીખવું હોય તો આ સૌથી સરળ રસ્તો છે. નીચેના ઉદાહરણો ધ્યાનમાં લો, ‘જો તું તારું હોમવર્ક ઝડપથી પૂરું કરીશ, તો તને ખૂબ મજા આવશે, કેમ કે, તને તારા મિત્રો સાથે રમવાનો વધુ સમય મળશે.’ અથવા ‘જે દિવસે તું બહાર તાજી હવામાં રમીશ ત્યારે તું ખૂબ જ ખુશ અને સ્ફૂર્તિ અનુભવીશ.’ અથવા ‘જો આપણે બધા રાતે સાથે બેસીને જમીશું તો વધુ તંદુરસ્ત બની શકીશું અને એકબીજા સાથે વધુ સમય પસાર કરી શકીશું’ અથવા ‘જો તું સવારે વહેલો તૈયાર થઈ જઈશ, તો તને તારી મનપસંદ વસ્તુ કરવાનો વધુ સમય મળશે.’
• બધા દિવસો સરખા હોતા નથી, કેટલાક મુશ્કેલ હશે પરંતુ, તેની અસર તમારા નિશ્ચય પર ન થવા દેવી જોઈએ, એ નિશ્ચય કે કોઈને જરા પણ દુ:ખ ન થવું જોઈએ.
• હંમેશાં સકારાત્મક બોલો, કારણ કે, તમારા નાનકડા બાળકથી માંડીને દરેકની અંદર આત્મા રહેલો છે.જ્યારે કંઈક સારું બને છે, ત્યારે તે વિશે કંઈક ખરાબ કહેવું એ ખોટું છે. આ બધી સમસ્યાઓ ત્યાંથી જ ઊભી થાય છે, કારણ કે, વ્યક્તિ જે સારી વસ્તુ છે તેમાંથી ખરાબ શોધ્યા કરે છે. તેથી જ આ બાબતનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ કે જ્યારે બાળકો આપણને સરખી રીતે સાંભળે અને તમારે તે રીતે વાત કરવાનું શીખવું હોય. અને જ્યારે પણ તમે કહો છો, “કશું ખરાબ થયું નથી”, જેવું તમે આવું કહો છો કે તેવું જ તેનામાં અંદરથી જબરજસ્ત પરિવર્તન આવે છે. તેથી હંમેશાં સારું જ બોલો.
• જે વિષયમાં તમે બાળકને સુધારવા ઈચ્છતા હોવ એના પર બાળકોને રસપ્રદ વાર્તાઓ કહો.

પરમ પૂજ્ય દાદાશ્રી કહે છે, "મન છે તે વર્ષોના વર્ષો ગયા, પણ એક સહેજેય નેગેટિવ થયું નથી મારે. સહેજેય, કોઈ પણ સંજોગોમાં નેગેટિવ થયું નથી. આ મન જો પોઝિટિવ થઈ જાય લોકોને, તો ભગવાન જ થઈ જાય. એટલે લોકોને શું કહું છું કે આ નેગેટિવપણું છોડતા જાવ, સમભાવે નિકાલ કરીને. પોઝિટિવ તો એની મેળે રહેશે પછી. વ્યવહારમાં પોઝિટિવ અને નિશ્ચયમાં પોઝિટિવ નહીં ને નેગેટિવય નહીં!"

બાળકની દલીલબાજી કરવાની ક્ષમતા એ ખરેખર તમારું રિએક્શન જ તમને પાછું મળે છે

પ્રશ્નકર્તા: અહીંના બાળકો દલીલબાજી બહુ કરે છે, આર્ગ્યુમેન્ટ બહુ કરે છે. આ તમે શેના લેક્ચર મારી રહ્યા છો, કહે?

દાદાશ્રી: તેની સાથે સામે દલીલો કરવાને બદલે જો તમે ખરેખર તેઓને પ્રેમથી શીખવશો, તો પછી તેઓની દલીલો ઓછી થશે. આ દલીલો એ તમારું રિએક્શન જ છે. અત્યાર સુધી, તમે પણ સતત આવું જ કરતા હતા, નહીં! તે તેના મનમાંથી જશે નહીં, તે ચોક્કસપણે ભૂંસી ન શકાય. તેથી પછી તેના કારણે તે સતત દલીલો કર્યા કરે છે. એક પણ બાળક મારી સાથે દલીલો કરતું નથી. એવું એટલા માટે કે હું તમારા બધા સાથે સાચા પ્રેમથી વાતો કરું છું.